Borçlar Kanunu, işçi ve işveren ilişkilerini düzenleyen önemli yasal düzenlemelerden biridir. İşverenin işçiye karşı olan sorumlulukları, iş ilişkisinin adil, güvenli ve sürdürülebilir bir şekilde yürütülmesini sağlamak amacıyla bu kanunda açıkça belirtilmiştir. Bu yazıda, işverenin Borçlar Kanunu kapsamındaki başlıca yükümlülükleri detaylı olarak ele alınacaktır.

Hizmet Sözleşmesi ve Kurulması

Hizmet Sözleşmesi Nedir?

Hizmet sözleşmesi, işçinin belirli veya belirsiz bir süre boyunca işverene bağlı olarak çalışmayı kabul ettiği ve işverenin de işçiye belirli bir ücret ödeme yükümlülüğü üstlendiği sözleşmedir. Borçlar Kanunu’nun 393. maddesine göre, işçi, işverene bağımlı olarak düzenli bir şekilde çalışmayı kabul ettiğinde hizmet sözleşmesi kurulmuş sayılır. Bu sözleşmeler, yazılı veya sözlü olarak yapılabilir.

Hizmet Sözleşmesinin Geçerliliği

Borçlar Kanunu’nun 394. maddesine göre, hizmet sözleşmesinin yazılı olma zorunluluğu bulunmamaktadır. Ancak, yazılı bir sözleşme işçi ve işveren arasındaki hak ve yükümlülüklerin daha açık bir şekilde belirlenmesini sağlayarak hukuki güvence oluşturur.

İşverenin Temel Borçları

Ücret Ödeme Borcu

İşverenin işçiye ücret ödeme yükümlülüğü, Borçlar Kanunu’nun 401. maddesi ile düzenlenmiştir. İşveren, işçiye sözleşmede belirlenen ücreti ödemekle yükümlüdür. Eğer sözleşmede herhangi bir hüküm bulunmuyorsa, asgari ücretin altında olmayacak şekilde emsal ücretin ödenmesi zorunludur.

Fazla Çalışma Ücreti

İşveren, işçinin fazla mesai yapması halinde, fazla çalıştığı saatler için normal çalışma ücretinin en az yüzde elli fazlasını ödemekle yükümlüdür (Borçlar Kanunu Madde 402). İşçi dilerse fazla çalışma ücreti yerine denkleştirme yöntemiyle izin alabilir.

İşin Sonucundan Pay Alma

Borçlar Kanunu’nun 403. maddesine göre, işçiye ücreti dışında, yapılan işin sonucuna bağlı olarak üretimden, kârdan veya cirodan pay verilmesi kararlaştırılabilir. Bu tür ödemelerin hesaplanması belirli dönemlerde yapılarak işçiye sunulmalıdır.

Aracılık Ücreti

İşçi, belirli işlerde aracılık yapıyorsa ve işveren bu işlemi kabul ediyorsa, işçiye aracılık ücreti ödenmek zorundadır (Borçlar Kanunu Madde 404). Eğer üçüncü kişi ödeme yapmazsa, işveren işçiye ödeme yapma yükümlülüğünden muaf tutulur.

İkramiye

İşveren, işçiye özel günlerde (bayram, yılbaşı gibi) ikramiye verebilir. Ancak, sözleşmede veya işverenin tek taraflı taahhüdü yoksa işçiye ikramiye ödeme zorunluluğu bulunmamaktadır (Borçlar Kanunu Madde 405).

Ücretin Ödenmesi ve Korunması

Ücretin ödenmesi ile ilgili esaslar Borçlar Kanunu’nun 406. ve 407. maddelerinde düzenlenmiştir. Ücretler, aksi belirtilmediği sürece her ayın sonunda ödenir. İşçiye ödenen ücretin banka hesabına yatırılması zorunlu olup, elden ödeme yapılması yasaktır. Ayrıca, işveren, işçiden olan alacağı ile ücret borcunu işçinin rızası olmadıkça takas edemez.

İşverenin İş Araç ve Malzemelerini Sağlama Borcu

İşveren, işçinin çalışması için gerekli araç ve malzemeleri temin etmekle yükümlüdür (Borçlar Kanunu Madde 413). İşçi, kendi malzemelerini kullanıyorsa işveren bunun karşılığında işçiye ödeme yapmak zorundadır.

İşçinin Kişiliğinin Korunması

Borçlar Kanunu’nun 417. maddesi uyarınca, işveren, işyerinde işçinin kişiliğini korumak ve saygılı bir ortam sağlamakla yükümlüdür. İş sağlığı ve güvenliği tedbirleri alınmalı, işyerinde psikolojik ve fiziksel tacizler önlenmelidir.

İşverenin Tatil ve İzinle İlgili Yükümlülükleri

Hafta Tatili ve İş Arama İzni

Borçlar Kanunu’nun 421. maddesine göre, işveren, işçiye haftalık bir gün tatil hakkı tanımak zorundadır. Ayrıca, işçinin işten çıkarılması durumunda, işçiye yeni iş arama izni verilmelidir.

Yıllık İzin Süresi

İşçiye yıllık izin hakkı Borçlar Kanunu’nun 422. maddesinde düzenlenmiştir. İşveren, işçiye en az bir yıl çalışmış olması şartıyla yıllık ücretli izin vermek zorundadır.

Hizmet Belgesi Verme Zorunluluğu

İşveren, işten ayrılan işçiye hizmet belgesi vermek zorundadır (Borçlar Kanunu Madde 426). Bu belge, işçinin hangi görevlerde çalıştığını ve işyerinde ne kadar süre hizmet verdiğini içerir.

İşverenin Sözleşme İhlalleri Durumunda Sorumlulukları

Ceza Koşulu ve İbra

İşveren, işçiye sadece işçi aleyhine ceza koşulu koyamaz. İşçinin işverenden alacağına ilişkin yapılan ibra sözleşmelerinin geçerli olabilmesi için belirli şartların sağlanması gerekmektedir (Borçlar Kanunu Madde 420).

İşçinin ve İşverenin Ölümü Durumunda Yükümlülükler

İşçinin ölümü halinde, işveren, işçinin ailesine belirli bir ödeme yapmakla yükümlüdür (Borçlar Kanunu Madde 440). İşverenin ölmesi durumunda ise, işyeri mirasçılara geçebilir veya iş sözleşmeleri sona erdirilebilir.

İşyerinin Devri

İşyeri devredildiğinde, işçilerin hizmet süreleri ve hakları korunmalıdır (Borçlar Kanunu Madde 428). İşçinin önceki işverene bağlı olarak çalıştığı süre, yeni işveren tarafından kabul edilmek zorundadır.

Borçlar Kanunu, işverenin işçiye karşı yükümlülüklerini açıkça düzenlemektedir. İşverenin bu kurallara uyması, hem işyerinde adil bir çalışma ortamı yaratır hem de iş ilişkilerinin yasal çerçevede sürdürülmesini sağlar. İşçilerin haklarını bilmesi ve işverenin yükümlülüklerine uygun hareket etmesi, iş barışının korunması açısından büyük önem taşımaktadır.

Daha Detaylı Araştırmak isteyenler için ilgili Kanun maddeleri: Madde 393 -469