Fazla mesai ücretinin, çalışanın aylık ücretinin içerisine dahil edilmesi yasal bir gerekliliktir. -Yasal olarak, fazla mesai gerçekleşmişse ücretinin aylık ücrete eklenerek ödenmesi gerekir.  

Fazla mesai ücreti, İş Kanunu’na göre, mesai süresinin haftalık 45 saati geçmesi durumunda fazla sürelerle çalışma gerçekleştirilmiştir. İşyerinde denkleştirme esası ile çalışma yapılmıyor yani fazla sürelerle çalışma izin olarak kullandırılmıyorsa çalışana fazla mesai ücreti ödenir. Çalışanlarının haklarının ve yasal gerekliliklerin yerine getirilmesi için yapılan fazla mesai süresi ve karşılığında alınması gereken fazla mesai ücreti dikkatlice hesaplanmalı ve bu ücretler maaş ödemesine dahil edilmelidir.

Fazla Sürelerle Çalışma ve Fazla Mesai Nedir? 

Fazla sürelerle çalışma, çeşitli nedenlerle çalışanın haftalık 45 saatin üzerinde çalışması durumudur. Türkiye’de 4857 sayılı İş Kanunu’nun 41. maddesi kapsamında haftalık çalışma süresi 45 saat olarak belirlenmiştir. Bu nedenle, çalışanın haftalık 45 saatten fazla mesai yapması durumunda işveren, fazla sürelerle çalışmaya karşılık gelen ücreti ödemekle ya da denkleştirme esasına uygun olarak izin kullandırmakla yükümlüdür. Buna göre işveren, iki aylık süre içerisinde normalden daha az çalışma yapılarak ortalama haftalık 45 saat çalışma süresini sağlayabilir. Bu durumda fazla mesai ödemesi oluşmaz. Fazla sürelerle çalışmanın denkleştirme esasına göre uygulanması gerçekleşmediği ya da işyeri denkleştirme esasına göre çalışmadığı takdirde haftalık 45 saat süresini aşan her bir saatlik çalışma için çalışana normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %50 zamlı olarak fazla mesai ücreti şeklinde ödenmelidir. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 41. Maddesine göre fazla mesainin bazı sınırları da vardır. Örneğin, yıllık toplam fazla mesai süreleri 270 saati geçemez. Ayrıca, fazla sürelerle çalışma için çalışandan onay alınması gerekir.

Fazla Mesai Ücreti Hesaplama

Fazla mesai ücreti hesaplanırken, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının üzerine %50 fazlasının eklenmesiyle yapılır. Örnek verecek olursak, aylık brüt maaşı 45.000 TL olan bir çalışanın saat başına düşen ücreti bulunmalıdır. Brüt ücret (45.000 TL) aylık yasal çalışma saati yani 225’e bölünmelidir. Sonuç, 200,00 TL çıkacaktır. Çıkan sonuç 1,5 ile çarpılır. Bu işlem sonucuna göre, brüt ücreti 45.000 TL olan bir çalışanın fazla mesai ücreti saat başına 300 TL’dir.

1. Aylık Brüt Ücret ÷ Aylık Çalışma Saati = Saat Başı Ücret
2. Fazla Mesai Ücreti = Saat Başı Ücret × 1.5
3. Toplam Fazla Mesai Ücreti = Fazla Mesai Saati × Fazla Mesai Ücreti

Fazla Mesai Aylık Maaşa Dahil Edilir mi?

İşveren ve çalışan fazla mesainin aylık maaşa dahil edilmesi konusunda anlaşabilirler. Fazla çalışma yönetmeliğinin 10. maddesine göre işveren, çalışanların çalışma saatlerini gösteren bir belge düzenlemeli, imzalı bir nüshasını çalışanın özlük dosyasında saklamalıdır. Çalışanların fazla mesai ücretleri normal çalışma süresine ait ücretlerle birlikte ödenir. Bu ödemeler, bordroda ve ücret hesap pusulasında gösterilir.  Bu uygulama, çalışanın toplam maaşının şeffaf bir şekilde görülmesini sağlar ve çalışan-İşveren ilişkilerini düzenler.

Örnek Hesaplama

• Aylık Brüt Maaş: 26.005,50 TL
• Ortalama Fazla Mesai Saati: 10 Saat
• Saatlik Fazla Mesai Ücreti: 173.37 TL
• Toplam Fazla Mesai Ücreti: 10 x 173.37 = 1.733,70 TL
• Toplam Aylık Maaş (Brüt): 26.005,50 + 1.733,70 = 27.739,20  TL

Fazla Mesai Nasıl Takip Edilir?

Fazla mesainin doğru şekilde hesaplanması için etkili bir takip sisteminin olması önemlidir. Günümüzde modern işletmeler, fazla mesai hesaplamalarını dijital sistemler aracılığıyla yapmaktadır. Bu sistemler; otomatik saat takibi, anlık raporlama, doğru hesaplama, yasal uyumluluk sağlama gibi özelliklere sahiptir.

Fazla Mesainin Çalışan Verimliliğine Etkisi

Fazla mesai uygulamaları, çalışan verimliliğini hem olumlu hem de olumsuz etkileyebilir. Uzun süreli fazla mesai, yorgunluğa neden olurken, kısa vadede ek gelir motivasyonu sağlayabilir. İşverenlerin bu dengeyi gözetmesi gerekir. Bununla birlikte, işverenin yasal yükümlülüklerini yerine getirerek, aylık belirlenen fazla mesai süresinin üzerinde çalışma talep etmemesi ve fazla mesai ücretlendirmesini şeffaf şekide yapmalıdır. Bu sayede, çalışanın motivasyonu ve verimliliği dengede tutulabilir.

DSÖ ve ILO Fazla Mesai Tavsiyeleri

DSÖ ve ILO uzun çalışma saatlerinin olumsuz etkilerini vurgulamaktadır. ILO,  hükümetlerin çalışma süresiyle ilgili Uluslararası Çalışma Standartlarını uygulamaya koyan politikaları kabul edip, geliştirebileceklerini önerir. Ayrıca, işverenler, çalışanlarla işbirliği halinde olumsuz sağlık sonuçlarından kaçınmak için çalışma süresini düzenleyebileceklerini belirtir. Uzun fazla mesai yapan çalışanlar için ek dinlenme hakları verilmelidir. Fazla mesai yapan çalışanlar için psikolojik destek programları uygulanabilir.

Sonuç olarak, fazla mesainin aylık ücrete dahil edilmesi, çalışan ve işveren için şeffaflık sağlar. Uygulamanın doğru bir şekilde planlanması, çalışanın haklarının yerine getirilmesi ve motivasyonun sağlanması için önemlidir.